افسردگی پس از زایمان چیست؟
افسردگی پس از زایمان یا PPD نوعی افسردگی بالینی است که پس از تولد نوزاد آغاز میشود. این وضعیت میتواند ماهها یا حتی سالها ادامه پیدا کند، اما در سکوت نباید با آن کنار آمد؛ درمانهای مؤثری برای آن وجود دارد و کمک خواستن اولین گام بهبود است.
اگر دوران بارداری را بتوان شبیه یک ترن احساسی دانست، دوران پس از زایمان بیشتر شبیه گردبادی است که درون و بیرون زندگی را دگرگون میکند. تغییرات خلقی، گریههای بدون دلیل و تحریکپذیری بخشی از این مرحله است. در کنار آن، بدن نیز تحت تأثیر نوسانات شدید هورمونی و فشار جسمی زایمان قرار دارد و خانه با حضور نوزاد به کلی متفاوت شده است.
این تحولات ممکن است در ابتدا به احساس غم، استرس و اضطراب منجر شوند؛ احساسی که بسیاری آن را به عنوان «غم نوزادی» تجربه میکنند و معمولاً یک تا دو هفته پس از زایمان از بین میرود. با این حال، اگر این حالات بیش از دو هفته ادامه پیدا کند یا شدت بیشتری پیدا کند، احتمال وجود افسردگی پس از زایمان مطرح میشود.
افسردگی پس از زایمان تنها مختص مادران نیست
گرچه عنوان «پس از زایمان» معمولاً به مادر اشاره دارد، اما هر کسی که دوران بارداری را پشت سر گذاشته باشد – حتی پس از سقط جنین یا ختم بارداری – ممکن است علائم شبیه PPD را تجربه کند. همچنین پدران یا همسران نیز میتوانند دچار افسردگی پس از تولد فرزند شوند، زیرا تغییرات سبک زندگی و فشارهای روانی بر آنها نیز تأثیر میگذارد. پژوهشها نشان میدهد حدود ۷ تا ۹ درصد از پدران در ماههای سوم تا ششم تولد کودک چنین علائمی دارند.
علائم افسردگی پس از زایمان
برای تشخیص PPD، علائم باید تقریباً هر روز احساس شوند و بر عملکرد روزمره تأثیر بگذارند. این نشانهها شامل موارد زیر هستند:
- خلق افسرده یا اندوه عمیق
- بیعلاقگی نسبت به کارهایی که پیشتر لذتبخش بودند
- بیخوابی یا خواب بیش از حد
- احساس گناه و بیارزشی
- کاهش تمرکز
- تغییر شدید در وزن بدن
- افکار خودکشی یا آسیب به خود
- در موارد نادر، توهم یا هذیان
این علائم میتوانند روند شیردهی و پیوند عاطفی با نوزاد را دشوار کنند. اگر چنین نشانههایی را در خود یا شخصی دیگر میبینید، مراجعه فوری به پزشک ضروری است؛ زیرا PPD یک مشکل پزشکی جدی است، نه ضعف شخصیتی.
علتهای بروز افسردگی پس از زایمان
علت دقیق PPD هنوز ناشناخته است، اما پژوهشها ترکیبی از عوامل ژنتیکی، هورمونی، روانی و محیطی را در بروز آن مؤثر میدانند. از جمله:
- نوسانات شدید هورمونی پس از زایمان
- سابقه افسردگی یا اختلالهای روانی
- استرس یا فشار زندگی ناشی از تولد نوزاد
- تغییرات بزرگ در سبک زندگی و روابط خانوادگی
در واقع، تنظیم نشدن هورمونهای تولید مثل پس از زایمان یکی از دلایل اصلی بروز افسردگی در برخی زنان است.
تشخیص افسردگی پس از زایمان
براساس تحقیقات اخیر، غربالگری PPD معمولاً بین ۲ تا ۶ ماه پس از زایمان انجام میشود. آکادمی کودکان آمریکا توصیه میکند این بررسیها در ویزیتهای منظم کودک در ماههای اول، دوم، چهارم و ششم انجام گیرد. پزشک درباره وضعیت جسمی و روانی مادر، داروهای مصرفی و سابقه مشکلات روانی سؤال میکند.
یکی از ابزارهای معمول برای تشخیص، مقیاس افسردگی پس از زایمان ادینبورگ است که با مجموعهای از پرسشها، احتمال ابتلا را میسنجد. اگر احساس غم، ناامیدی یا افکار آسیبرسان دارید یا در مراقبت از نوزاد مشکل دارید، مراجعه فوری به پزشک حتی پیش از زمانهای متداول توصیه میشود.
زمان شروع افسردگی پس از زایمان
افسردگی پس از زایمان ممکن است بلافاصله پس از تولد آغاز شود، اما معمولاً تا چند هفته نخست که «غم نوزادی» رایج است، تشخیص آن دشوار است. با این حال، در برخی موارد، علائم حتی در دوران بارداری یا تا یک سال پس از زایمان نیز ممکن است بروز کند. شناخت زودهنگام این وضعیت، کلید کنترل و درمان سریعتر آن است.
طول مدت افسردگی پس از زایمان
مدت زمان PPD در افراد مختلف متفاوت است. مطالعات در سال ۲۰۱۴ نشان دادهاند که بیشتر موارد افسردگی طی سه تا شش ماه بهبود مییابند، اما پژوهشی جدیدتر در سال ۲۰۲۰ نشان میدهد حدود ۲۵ درصد زنان تا سه سال پس از زایمان همچنان علائم افسردگی دارند. عواملی مانند سابقه اختلال خلقی یا ابتلا به دیابت میتوانند خطر طولانیتر شدن این وضعیت را افزایش دهند.
چرا افسردگی پس از زایمان در برخی افراد طولانیتر میشود؟
مدیریت PPD به عوامل مختلفی بستگی دارد؛ از جمله شدت علائم، مدت زمان بروز آنها پیش از درمان و وجود عوامل زمینهای. عواملی که خطر تداوم افسردگی را افزایش میدهند عبارتاند از:
- سابقه افسردگی یا بیماری روانی
- مشکلات در شیردهی
- زایمان دشوار یا بارداری پرعارضه
- نبود حمایت کافی از سوی خانواده یا همسر
- تغییرات مهم دیگر در زندگی مانند نقل مکان یا از دست دادن شغل
- سابقه افسردگی پس از زایمان در بارداری قبلی
با این وجود، هیچ فرمول دقیقی برای پیشبینی وجود ندارد. درمان بهموقع و حمایت روانی و اجتماعی میتواند مسیر بهبود را بسیار کوتاهتر کند.
تأثیر افسردگی پس از زایمان بر زندگی
افسردگی پس از زایمان تنها بر احساسات تأثیر نمیگذارد، بلکه میتواند ارتباط فرد با اطرافیانش را نیز دچار تنش کند. روابط با همسر، خانواده، دوستان و حتی نوزاد ممکن است آسیب ببیند. این مسئله نه تقصیر مادر است و نه نشانه ضعف، بلکه یکی از دلایل مهم برای ضرورت درمان است.
- با همسر: انزوا یا گوشهگیری میتواند رابطه زناشویی را تضعیف کند. تحقیقات نشان میدهد احتمال ابتلای همسر فرد مبتلا به PPD نیز دو برابر افزایش مییابد.
- با خانواده و دوستان: اطرافیان ممکن است متوجه تغییر رفتار شوند اما ندانند چگونه کمک کنند، و همین ممکن است فاصله بیشتری ایجاد کند.
- با نوزاد: پیوند عاطفی میان مادر و کودک ممکن است ضعیف شود و مراقبت از نوزاد دشوار گردد. برخی پژوهشها نشان دادهاند که افسردگی پس از زایمان در مادران میتواند با مشکلات رفتاری در کودکان خردسال یا حتی خطر افسردگی در نوجوانی مرتبط باشد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر بیش از دو هفته از زایمان گذشته و همچنان احساس غم یا درماندگی دارید، نباید منتظر بمانید. صحبت با پزشک یا درمانگر گام مهمی است. هرچند ممکن است بیان این احساسات دشوار باشد، صداقت و شفافیت شما به درمان سریعتر کمک میکند و باعث میشود احساس کنید تنها نیستید.
در مسیر بهبود
به خاطر داشته باشید که افسردگی پس از زایمان تقصیر شما نیست و نشانه ضعف هم نیست. درخواست کمک نشانه قوت است و راهی برای مراقبت از خود و خانوادهتان.
راههای درمان و تسکین افسردگی پس از زایمان
هیچ الزامی نیست که به تنهایی با PPD مقابله کنید. ترکیبی از درمانهای دارویی، رواندرمانی و تغییر سبک زندگی معمولاً بهترین نتیجه را میدهد:
- داروهای ضدافسردگی: پزشک ممکن است داروهای مهارکننده بازجذب سروتونین (SSRI) تجویز کند. برخی از این داروها با شیردهی سازگار هستند، اما پزشک باید از وضعیت شما مطلع باشد تا مناسبترین گزینه را انتخاب کند.
- رواندرمانی فردی: درمان شناختی-رفتاری یکی از مؤثرترین شیوهها برای کنترل علائم افسردگی، از جمله PPD، محسوب میشود.
- گروههای حمایتی: گفتگو با والدینی که تجربه مشابهی داشتهاند، میتواند بسیار آرامشبخش باشد. گروههای حمایتی حضوری یا آنلاین منبع ارزشمندی برای درک، همدلی و انگیزه هستند.
اصلاح سبک زندگی، استراحت کافی، تغذیه سالم و ورزش سبک نیز میتواند روند بهبودی را تسریع کند. درمان را ادامه دهید تا به ترکیبی برسید که برای شما مؤثرتر است.
جمعبندی
افسردگی پس از زایمان پدیدهای شایع و درمانپذیر است. این بیماری نشاندهنده اشتباه یا ضعف نیست، بلکه واکنشی پیچیده به تغییرات جسمی و عاطفی بزرگ است. اگر احساس غم و ناتوانی بیش از دو هفته ادامه دارد یا بر ارتباط شما با نوزاد تأثیر گذاشته است، حتماً با پزشک مشورت کنید. شروع زودهنگام درمان میتواند مدت اختلال را کوتاه و کیفیت زندگی را بهبود بخشد.
اگر احساس میکنید در خطر هستید یا به کمک فوری نیاز دارید، سکوت نکنید؛ مراجعه به پزشک یا درخواست یاری از اطرافیان میتواند نخستین گام به سوی آرامش باشد.
