احساس نفخ یا گاز معده هر از چند گاهی کاملاً طبیعی است. با این حال، اگر علائم یک بیماری مزمن گوارشی را دارید، بسیار مهم است که با پزشک مشورت کنید.
اکثر افراد میدانند احساس نفخ چگونه است؛ شکم پر و کشیده میشود و لباسها در ناحیه میانی بدن تنگ حس میشوند. احتمالاً این حالت را بعد از یک وعدهی سنگین در تعطیلات یا مصرف زیاد خوراکیهای ناسالم تجربه کردهاید. مقدار کمی نفخ گاهبهگاه معمولاً غیرعادی نیست.
آروغ زدن، بهویژه پس از وعدههای غذایی، نیز امری طبیعی است. دفع گاز برای سلامتی ضروری است، زیرا هوایی که وارد دستگاه گوارش میشود باید خارج شود. اغلب افراد در طول روز بین ۱۵ تا ۲۱ بار گاز دفع میکنند.
اما هنگامی که نفخ، آروغ یا گاز بیش از حد به بخشی ثابت از زندگی شما تبدیل میشود، داستان متفاوت است. زمانی که گاز در رودهها بهدرستی حرکت نمیکند، ممکن است دچار درد شدید شکمی شوید.
لازم نیست با ناراحتی مزمن زندگی کنید. نخستین گام برای رفع این مشکلات، یافتن علت اصلی آنهاست.
در ادامه به دلایل احتمالی نفخ، گاز زیاد و درد شکمی و همچنین نشانههایی که بیانگر زمان مراجعه به پزشک هستند میپردازیم.
واکنش به غذا
هنگام خوردن مقدار مشخصی هوا وارد دستگاه گوارش میشود. عواملی که باعث میشوند هوای بیشتری فرو ببرید شامل موارد زیر هستند:
- صحبت هنگام غذا خوردن
- خوردن یا نوشیدن با عجله
- مصرف نوشیدنیهای گازدار
- نوشیدن با نی
- جویدن آدامس یا مکیدن آبنباتهای سفت
- استفاده از دندان مصنوعی نامناسب
برخی مواد غذایی گاز بیشتری نسبت به سایرین تولید میکنند. موادی که معمولاً موجب گاز زیادی میشوند عبارتاند از:
- حبوبات
- کلم بروکلی
- کلم سفید
- گلکلم
- عدس
- پیاز
- جوانهها
ممکن است بدن شما نسبت به برخی غذاها عدم تحمل داشته باشد، از جمله:
- شیرینکنندههای مصنوعی مانند مانیتول، سوربیتول و زایلیتول
- مکملهای فیبری
- گلوتن
- فروکتوز
- لاکتوز
اگر بهندرت دچار علائم میشوید، نگه داشتن دفترچهی غذایی میتواند به شما در شناسایی و حذف مواد خوراکی عامل کمک کند. در صورتی که گمان میکنید به غذایی عدم تحمل یا آلرژی دارید، باید به پزشک مراجعه کنید.
یبوست
ممکن است حتی متوجه یبوست خود نشوید تا زمانی که احساس نفخ کنید. هرچه مدت بیشتری از آخرین دفع مدفوع گذشته باشد، احتمال احساس گاز و نفخ افزایش مییابد.
همه گاهی اوقات دچار یبوست میشوند و معمولاً خودبهخود برطرف میشود. میتوانید با افزودن فیبر بیشتر به رژیم غذایی، نوشیدن آب زیادتر یا استفاده از داروهای بدون نسخه برای یبوست، این مشکل را کنترل کنید. اگر یبوست مشکل مکرر شماست، با پزشک مشورت کنید.
نارسایی برونریز لوزالمعده (EPI)
در صورت ابتلا به EPI، لوزالمعده شما آنزیمهای لازم برای هضم را تولید نمیکند که باعث دشواری در جذب مواد مغذی میشود. در کنار نفخ، گاز و درد شکم، این عارضه میتواند ایجاد کند:
- مدفوع کمرنگ
- مدفوع چرب و بدبو
- مدفوعی که به کاسه توالت میچسبد یا روی آب شناور میشود و بهسختی تخلیه میشود
- کاهش اشتها
- کاهش وزن
- سوءتغذیه
درمان EPI ممکن است شامل تغییرات رژیم غذایی، اصلاح سبک زندگی و درمان جایگزینی آنزیم لوزالمعده (PERT) باشد.
سندروم روده تحریکپذیر (IBS)
IBS یک اختلال مزمن در روده بزرگ است که بدن را به گاز درون سیستم حساستر میکند. این وضعیت میتواند منجر به موارد زیر شود:
- درد، گرفتگی یا ناراحتی شکم
- نفخ
- تغییر در حرکات روده شامل اسهال یا یبوست
گاهی آن را کولیت یا رودهی اسپاستیک نیز مینامند. کنترل IBS میتواند با تغییر سبک زندگی، مصرف پروبیوتیکها و داروها انجام شود.
بیماری التهابی روده (IBD)
IBD اصطلاحی کلی برای کولیت اولسروز و بیماری کرون است. کولیت اولسروز موجب التهاب روده بزرگ و راستروده میشود، در حالی که بیماری کرون بر تمام دیوارهی دستگاه گوارش اثر میگذارد. نفخ، گاز و درد شکمی ممکن است همراه با علائم زیر ظاهر شوند:
- مدفوع خونی
- خستگی
- تب
- کاهش اشتها
- اسهال شدید
- کاهش وزن
درمان میتواند شامل داروهای ضدالتهاب و ضداسهال، جراحی و حمایت تغذیهای باشد.
دیورتیکولیت
در حالتی به نام دیورتیکولوز، نقاط ضعیفی در روده بزرگ ایجاد میشوند که باعث بیرونزدگی کیسهمانند از دیوارهی آن میگردند. دیورتیکولیت زمانی رخ میدهد که این کیسهها باکتری را به دام انداخته و ملتهب شوند و علائمی نظیر موارد زیر بهوجود آورند:
- حساسیت در ناحیه شکم
- یبوست یا اسهال
- تب
- تهوع و استفراغ
بسته به شدت علائم ممکن است درمان شامل دارو، تغییر رژیم غذایی و حتی جراحی باشد.
گاستروپارزی
گاستروپارزی اختلالی است که باعث تخلیهی کند معده میشود و ممکن است نفخ، تهوع یا انسداد روده را بهدنبال داشته باشد. درمان معمولاً شامل دارو، تغییر در رژیم غذایی و گاهی جراحی است.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد
در اغلب مواقع نیاز نیست برای نفخ یا گاز گاهبهگاه به پزشک مراجعه کنید. اما برخی شرایطی که این علائم را ایجاد میکنند میتوانند جدی و حتی تهدیدکنندهی زندگی باشند. بنابراین ضروری است در موارد زیر با پزشک مشورت کنید:
- درمانهای بدون نسخه یا تغییر عادات غذایی کمکی نمیکنند
- کاهش وزن بدون دلیل مشخص دارید
- اشتها از بین رفته است
- یبوست، اسهال یا استفراغ مکرر دارید
- نفخ، گاز یا سوزش معدهی مداوم دارید
- در مدفوع خون یا مخاط دیده میشود
- حرکات روده تغییر چشمگیری کردهاند
- علائم مانع عملکرد عادی روزمره شدهاند
فوراً به پزشک مراجعه کنید اگر:
- درد شکم شدید است
- اسهال شدت دارد
- درد در ناحیهی قفسه سینه دارید
- تب بالا دارید
پزشک احتمالاً کار را با گرفتن شرححال کامل و معاینهی فیزیکی آغاز میکند. حتماً تمامی علائم و مدت زمان بروز آنها را توضیح دهید. ترکیب خاصی از علائم میتواند سرنخهای ارزشمندی برای انجام آزمایشهای تشخیصی ارائه دهد.
وقتی تشخیص قطعی انجام شد، میتوانید گامهای لازم را برای کنترل علائم و بهبود کیفیت زندگی خود بردارید.